ስምምዕ ሰላም ኢትዮጵያን ዝጽበይዎ ብድሆታትን

ድሕሪ ናይ ዓሰርተ መዓልታት ስቱር ዝርርብ፤ ብ 2 ሕዳርኣብ ደቡብ ኣፍሪቃ፤ ኣብ ሞንጎ ህወሓትን መንግስቲ ኢትዮጵያን ስምምዕ ሰላም ተኸቲሙ። እዚ ዜናን መላእ ህዝቢ ኢትዮጵያን ዞባ ቐርኒ ኣፍሪቃን ዓቢ እፎይታ ዝፈጠረ ኢዩ። ንኽልተ ዓመታት ዝተኻየደ ደማዊ ኵናት ድማ፥ ብሰላማዊ መገዲ ክዓርፍ ባብዘርሑ ኢዩ። ተግባራውነቱ ምስ ዝርገጋጽ ከኣ፤ ኣብቀርኒ ኣፍሪቃ ዘላቂ ርግኣትን ዕብየትን ንኽህሉ ባይታ ዘጣጥሕ ውን ኢዩ። ብጻዕሪ ሕብረት ኣፍሪቃዝተበጽሐ ብምዃኑ ድማ፤ ነቶም “ጸገማት ኣፍሪቃ፤ብኣፍሪቃውያን ክፍታሕ ኣለዎ” ዝብሉ ወገናት ኩርዓትኢዩ።

ካብዚ ዝተበጽሐ ስምምዕ ሰላም ዝርከብ በረከት ኣብቦትኡ ኮይኑ፤ ዝጽበይዎ ብድሆታት ግን ቀለልቲኣይኮኑን። ብወገን ህወሓት ይኹን መንግስቲኢትዮጵያ፡ ወይ ናይ ደገ ሓይልታት፡ ነዚ ስምምዕ ሰላም፡ ከተዓናቅፉ ዝኽእሉ ውን ብዙሓት ስለዝኾኑ፡ ብጥንቓቐ ምክቲታል የድሊ።

እዞም ኣብ ቅድሚ እዚ ስምምዕ ሰላም ተገቲሮምዘለዉ ብድሆትታት ምሒር ብዙሓት ብምዃኖምብኣሃዝ ንምቅማጦም ኣሸጋሪ ኢዩ። ንምርዳኦም ግንፈፍሩያት ብምጥቃስ ክድህስሶም ክፍትን። ኣብዚ lዝሰርዖም ብድሆታት ድማ፡ ብዝኾነ ቅድመ ተከተልእውን ክረኣዩ የብሎምን።

ሓደ ካብቶም፡ ነዚ ስምምዕ ሰላም ከጋጥምዎ ዝኽእሉብድሆታት፤ ናይ ምእዙዝነት ሕቶ ኢዩ። ነዚ ክታምዘንበሩ ህወሓትን መንግስቲ ኢትዮጵያን፤ ነዚ ስምምዕ ክምእዘዙ ድዮም፧ ብዝርዝር ኣብዚ ስምምዕ ሰፊሮም ዘለዉ ጉዳያት ኣብ ግብሪ ንምውዓል፤ ክልተኦም ወገናት ቅሩባት ድዮም፧ ዝብሉ ሕቶታት ግድን ክፍተሹይግባእ። ክልትኦም ወገናት ኣወንታዊ መልሲ ክህልዎም ተስፋ ኣይቆርስጽኩን። ይኹን እምበር ስግኣታት ኣለኒ።

ብሕልፊ፡ ውድብ ህወሓት፤ ዝተሰማመዐሉ ናይምርጋጽ ታሪኽ ዘለዎ ውድብ ኢዩ። ኣብ ሞንጎኤርትራን ኢትዮጵያን ኣብ ኣልጀርስ ዝተበጽሐ ቀያዲስምምዕ ኣፍሪሱ፤ ንዓመታት ንክልትአን ሃገራት ናብኣይ–ኵናት ኣይ–ሰላም ኩነታት ጅሆ ዝሓዘ ውድብኢዩ። ስለ’ዚ ካብ’ዚ ተመክሮ ብምብጋስ፤ ህዝባዊወያነ ሓርነት ትግራይ፤ ነዚ ኣብ ፕሪቶሪያ ዝተበጽሐ ስምምዕ ሰላም ተቐዪዱ፤ ቀዳማይ ሚኒስተር ኣቢኣሕመድ ብዝመርሖ ፈደራላዊ መንግስቲ ክመሓደር፤ ዕጥቂ ፈቲሑ፤ በቲ ብድቁሱ “በርቃዊ መጥቃዕቲ ፈጽመሉ ኢየ” ዝበሎ ሰራዊት ኢትዮጵያ ክሕሎ ፍቓደኛ ድዩ፧ ውሽጣዊ መዋቕራት ህወሓትከ፡ ነዚ ስምምዕ ሰላም ተቐይዶም፡ ኣብ ተግባር ንምውዓል ክሰርሑ፡ ንዝርዝራት ናይቲ ስምምዕ ዕጉባት ድዮም፧ነተን ኣቐዲመን ዝተላዕላ ሕቶታት ኣብ ግምትብምእታው፡ ህወሓት ምፍራሙ፡ ክንየው ተግባራዊነት ናይዚ ስምምዕ ሰላም፡ ምናልባትመግዝኢ ግዜ ከይከውን ምግንዛብ ዘድልዮ ኮይኑይረኣየኒ።

ህወሓት ነዚ ስምምዕ ንክቕየድ ዘየኽእልዎ ነገራትሓደ፡ ከምቲ ኣቐዲሙ ኣብ ዘሎ ሕጡበ ጽሑፍ ከምዘልዓልክዎ፤ ህወሓት ዝፈረመሎም ውዕላት ናይምፍራስ ታሪኽ ዘለዎ ብምዃኑ ኢዩ። እቲ ካልኣይ ምኽንያት ኮይኑ ዝረኣየኒ ድማ፤ ውሽጣዊ ኩነታቱኢዩ። ንውሽጣዊ ኩነታቱ ዘንጸባርቑ ድማ፤ ኣብ ደገዘለው ደገፍቱ ዝብልዎ ዘለዉ ምምዛን ጥራይ ኢዩዘድሊ። ብተወሳኺ ድማ፤ መራኸቢ ሓፋሽ ትግራይ፤ነዚ ዝተበጽሐ ስምምዕ ሰላም ከመይ ይትርኸኦ ኣለዋምርኣይ፡ ንውሽጣዊ ኩነታት ንምርዳእ ኣንፈት ይህብ።

ብመሰረት እዚ ስምምዕ፤ እቲ ስምምዕ ዝተበጽሐ ኣብመንጎ ህወሓትን መንግስቲ ኢትዮጵያን ኢዩ። መራኸቢ ሓፋሽ ትግራይን ኣብ ስደት ዝነብሩ ደገፍቲሕወሓትን ግን፡ ከም ኣብ መንጎ መንግስታት ናይ ክልተ ሃገራት ዝተበጽሐ ስምምዕ ኣምሲሎም ኢዮም ዝቐርጽዎ ዘለዉ። እዚ ድማ ነቲ ስምምዕ ዝጻረርኢዩ። ምኽንያቱ፡ እቲ ስምምዕ፡ ኣብ መንጎ መን ከምዝተበጽሐ ብግሉጽ ቋንቋ ሰፊሩ ስለ ዘሎ።

ብወገን ደገፍቲ ህወሓት፤ ሓይልታት ምክልኻል ትግራይ ብዝብል፤ ንዕጡቃት ህወሓት፤ ካብ ህወሓት ፈሊኻ ንምርኣዩ ዝግበሩ ግሉሓት ጻዕርታት ኣለው።ኣብዚ መሰረታዊ ዝለዓል ሕቶ፤ እሞ ህወሓት፤ ነዚ ሓይልታት ምክልኻል ትግራይ (TDF)፡ ዝበሃል ዕጡቕ ሓይሊ ዘይእዝዞ እንተኾይኑ፤ ኣብቲ ኣብ ደቡብ ኣፍሪቃ ኣብ ዝተገብረ ስምምዕ ዕጥቁ ንምፍታሕ ከመይ ገይሩ ይሰማማዕ ዝብል ኢዩ።  

ህወሓት፤ ነቲ ዘይእዝዞ ሓ.ም.ት ከመይ ኢሉ ዕጥቁ ከፍትሖ ኢየ ኢሉ ዝፍርም፧ ወይስ ናይ ሓ.ም.ት ከምቲ ብዙሓት ዝኣምንዎ ብህወሓት ዝእዘዝ ዕጡቕ ሓይሊ ኮይኑ፤ እዚ ነዚ ሓይሊ ከም ሓደ ካብ ህወሓት ዝተፈልየ ኣካል ኣምሲሎም ዘቕርብዎ ዲስያፖራ፤ ብተዘዋዋሪ መንገዲ ነቲ ስምምዕ ሰላም ክዕንቅፍዎስለ ዝደለዩ ዘምጽእዎ ዘለዉ መመኽነይታ ኢዩ፧ በቲ ኢሉ በቲ ግን፤ ኣብ መንጎ ናይዚኦም ክልተ ክሕንጸጽ ዝድለ ዘሎ መስመር ሓደ ካብ ብድሆታት ናይዚ ስምምዕ ሰላም ኮይኑ ዝረኣየኒ። ምስ ምምጻኣ ሓ.ም.ት ዝብል ኣምር ኣዛሚድካ ክፍተሹ ዘለዎም ኩነታት ይህልዉ ይኾኑ። ቅድሚ እዚ ሓ.ም.ት ዝብል ኣጸዋውዓ ምጥማቑ፡ እዚ ዕጡቕ ሓይሊ፡ ፍሉይ ሓይሊ ትግራይ ይበሃል ከም ዝነበረ ውን ንዝክር ኢና። ስለዚ ካብ ፍሉይ ሓይሊ ትግራይ ናብ ሓይልታት ምክልኻል ትግራይ ስሙ ዝተለወለጠሉ ምኽንያትን ኩነታት ንምግንዛብ ዘድሊ ኮይኑ ይስመዓኒ።

ህወሓት፡ ነቲ ፍሉይ ሓይሊ ትግራይ ዝብል ዝነበረ፡ ካብ ካላሽን ዝዓበየ ኣጽዋር ዘይነበሮ ሓይሊ፡ ንሓደ ስሩዕ ሰራዊት ናይ ሓንቲ ሃገር ከምስሎ ስለ ዘደለየ ዘጠመቖ ስምን፡ ናብኡ ዘብጽሕዎ ኩነታትን፡ ምስኡ ዝተኣሳሰሩ ሕቶታትን ንምግጣምን ንምምላስን ሃንደበት ድሉዉድዩ ኮይኑ፧ ግዜ ዝፈርዶ ይኸውን።

ኣብዚ ልዕል ኢለ ኣብ ዘቐመጥክዎ ተሞርኵሰ፤ ንትግባረ ናይ’ዚ ስምምዕ ሰላም ዝምልከት፤ ህወሓትክልተ ኣመራጺታት ከም ዘለዎ ይረኣየኒ። እቲ ሓደኣመራጺ፤ እዚ ስምምዕ ተግባራዊ ንምግባር፤ ኣንጻርናይዚ ስምምዕ ዝለዓሉ ውሽጣዊ ተጻብኦታት ምቅላስኢዩ። ነዚ ንምግባር ኣብ መንጎ ኣብ ትግራይ ዘሎህወሓት ሓደገኛ ፍልልይ ክፍጠር ኢዩ። ነዚ ውሽጣዊ ምጉናጽ ድማ፤ ህወሓት ብሓይሊ ክደቕሶ ክፍትንኢዩ። እዚ ድማ ሓደገኛ ሳዕቤን ከም ዝህልዎ ይገብሮ።ኣብ ውሽጢ ህወሓት፤ ክንፍታት ክፍጠሩ ተኽእሎኣሎ (ድሮ ተፈጥሮም እንተዘይሃልዮም)። እዚ ድማ ነዚ ተስፋ ብዙሓት ኣበሪኹ ዘሎ ስምምዕ ሰላም ዓቢብድሆ ኢዩ። ካልኣይ ኣመራጺ ድማ፤ ምኽንያታት ብምፍጣር፤ ንተግባራውነት ናይዚ ስምምዕ ምድንጓይ፤ ብኡ ድማ፤ ንውሽጣዊ ፍልልይ ንምጽባብ፤ ኣሳቢብካ ድማ፡ ካብዚ ስምምዕ ምዝላቕ ኢዩ። ነዚንምግባር ድማ፤ መጀመርታ ዓቕሊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ኣብ ዝፈታትኑ ንጥፈታት ምውፋር ኢዩ። በዚ ድማ፤ ውሽጣዊ ስጥመቱ ኣውሒሱ፤ ህወሓት፡ ንስምምዕ ሰላም ድማ ከፍሽሎ ይኽእል።

ቀዳማይ ኣመራጺ እንተወሲዱ ግን፤ ንሰላም ኣውሒሱ፤ ንሰላም ክዕንቅፉ ዝኽእሉ ባእታታት ክኣልዮም ክፍትን ኢዩ፤ ግን ከኣ በዳሂ ኩነታት ክገጥሞ ኢዩ። ኣብ ዝርዝር ስምምዕ ሰላም ዘይዓገቡ፡ ኣብውሽጢ ኢትዮጵያን ደገን ዘለው ደገፍቱ ኣዕጊቡ፡ ነዚ ዝፈረመሉ ስምምዕ ሰላም ኣብ ተግባር ንምውዓል፡ ብጽሒቱ  እንተ ተዋጽኡ ህወሓት፡ ናይ ብሓቂ ለውጢ ገይሩ፡ ተመዓራርዩ ክበሃል ይከኣል። ብኣንጻሩ ነቲካልኣይ ኣመራጺ እንተ ወሲዱ፡ እሞ ድማ ንትግባረ ስምምዕ ሰላም እንተኣፍሺሉ፡ ልክዕ ከምቲ ብዙሓት “ህወሓት ኣይእመንን” ዝብልዎ ዘለዉ፡ ዘይእመን ውድብ ኮይኑ ኢዩ ክርከብ።

እቲ ካልእ፤ ህወሓት ነዚ፤ ብመንግስቲ ዝቀረቡ ጠለባት ተቐቢሉ ክታሙ ዘንበረ፤ ኣብ ሃገሩ ኢትዮጵያ ዘሎ ኩነታት ኣዝዩ ዝተሓለለኸ ከም ዝኾነ ካብ ዘለዎ ርዲኢት፤ ብቀሊሉ ኣይትግበርን ኢዩ፤ ስለዚ መግዝኢግዜ ክጥቀመሉ ካብ ዝብል ክኸውን ተኽእሎ ኣሎ። እዚ ድማ ዝኸፈአ ሓደጋ ኢዩ። ዝኣኽለካ ግዜ ሸሚትካ፡ ናብ ካልእ ኣዕናዊ ግጭት ምምራሕ፡ ንህወሓት ይኹን ንመንግስቲ ኢትዮጵያ ድማ ቅንጣብ ጥቕሚ የብሉን።

ብኻልእ ወገን ክረአ ዝግባእ ውን፡ ብመንግስቲ ኢትዮጵያ ክመጽኡ ዝኽእሉ ብድሆታት ኢዮም። መንግስቲ ኣቢ ኣሕመድ ከም ሓድሽ መንግስቲ መጠን፡ ይእመን ድዩ ኣይእመንን እኹል ድሕረ ባይታ የብሉን። ኣብ መንግስቲ ኣቢ ኣሕመድ ዘለዉ ባእታታትን መራሕቲ ህወሓትን ግን ናይ ኣዛዝን ተኣዛዝን ተራ ውን ስለ ዝነበሮም፡ ዝሓርፈፈ ውልቃዊ ዝምድናን ቂምታን ኣይሰኣኖምን። ከምኡ ድማ፡ ህወሓት፥ ነቲ ዝፈረመሉ ስምምዕ ሰላም፡ ልክዕ ከምቲ ምስ ኤርትራ ኣብ ዝተበጽሐ ስምምዕ ሰላም ዘርኣዮ ባህሪ፡ “ምስምማዕ እወ ንሰማምዕ፡ ኣብተግባር ንምውዓል ግን ንዘራረብ” እንተ ኢሉ፡ ምላሽ መንግስቲ ኢትዮጵያ እንታይ ከም ዝኸውን ንምግማቱ የጸግም።

ህወሓት ክዘራረበሎም ዝደልዮም ጉዳያት ብዙሓት ኢዮም። ሓደ ቀንድን ኮይኑ ዝረኣየኒ፡ ምፍታሕ ዕጥቂ ዕጡቓቱ ኢዩ። ድሮ እኳ፡ ኣብ ዙርያ ምፍታሕ ዕጥቒ ብድሆታት ከም ዘልዉ ምልክታት ኣለዉ። ነዞም ምልክታት መንግስቲ ኢትዮጵያ ውን ይዕዘቦም (ካብስቱወይሽን ሩም ግን ኣይኮነን) ኣሎ። በቲ ካልእ መዳይ፡  መንግስቲ ኢትዮጵያ ወተሃደራዊ ልዕልና ኣለኒ በሃላይ ኢዩ። ስለ’ዚ ብወገን ህወሓት ዝኾነ ምድንጓያት ወይ ከም ዕንቅፋት ክረኣዩ ዝኽእሉ ባህሪያት ኣንተ ተራእዮም፡ ማዕረ ክንደይ ኢዩ ዓቕሊ ከርእይ ዝክእል፧

ጉዳይ ሰራዊት ኤርትራ ድማ፡ ሓደ ካብተን ብድሆታት ኢዩ። ከምንዝክሮ፡ መንግስታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ካብ 2018 ኣትሒዞም ስምምዕ ኣለዎም። ብመሰረት እዚ ስምምዕ፡ ህወሓት ኣካል መንግስቲ ኢትዮጵያ ንክኸውን ኣሜን ኢሉ ተቐቢሉ፡ ነዞም ክልቲኦም መንግስታት ዝተሰማምዕሉ ክቕበሎ ድዩ ዝብል ኢዩ። ምስ ሰራዊት ኤርትራ ተታሒዙ ዝለዓል ድማ፡ ጉዳይ ባድመን ካልኦት ንኤርትራ ዝተዋህባ ግን ከኣ፡ ህወሓት ጎቢጥዎም ዝጸነሐ መሬትን ምስኡ ዝተሓሓዙ ጉዳያትን ኢዮም። “ኢሮብ ካብ ኤርትራ ትዓቢ” ኢሉ ዝጨረሐ መቸም ነዚ ኩነታት ይከታተሎ ኣሎ ኢዩ።

ህወሓት፡ ንስልጣን ሰልፊ ብልጽግና ተማእዚዙ፡ ውሳነ ኮሚሽን ዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያን ኣኽቢሩ፡ ኣብሞንጎ መንግስታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝተገብረ ስምምዕ ናይ 2018 ውን ተቐቢሉ ዝኸይድ ተኾይኑ፡ ምስ ሰራዊት ኤርትራ ተኣሳሲሩ ዝመጽእ ብድሆታት ኣይህሉን። ግን እዚ ተበጽሑ ዘሎ ስምምዕ ሰላም፡ መንግስቲ ኢትዮጵያ፡ ነቲ ተቐቢለዮ ዝበሎ ውሳነ ኮሚሽን ዶብ ክሓድጎ፡ ነቲ ምስ ኤርትራ ዝገበሮ ስምምዕ ድማ ውድቕ ብምግባር፡ ኣፍደገ ናይ ካልእጎንጺ ዝኸፊት እንተ ኾይኑ፡ ኣዕናዊ ውጽኢት ዘኸትል ብድሆ ኢዩ ክገጥሞ።